10-stappenplan herinstalleren en optimaliseren Windows

Stap 1: Persoonlijke gegevens veiligstellen

De eerste stap bij het herinstalleren van Windows is het veiligstellen van de persoonlijke gegevens die echt niet verloren mogen gaan, zoals de persoonlijke documenten, foto’s, video’s, muziek, gedownloade software, e-mail e.d. Dat is natuurlijk van belang wan-neer de schijf tijdens de herinstallatie opnieuw gepartitioneerd moet worden, maar ook als Windows met behoud van programma’s en gegevens opnieuw wordt geïnstal-leerd.

Persoonlijke gegevens zijn vrij eenvoudig met de Windows Verkenner te achterhalen en te kopiëren naar een veilige locatie zoals een USB-stick, externe schijf of online opslag zoals OneDrive en/ofDropbox. Wordt Windows op een nieuwe interne schijf geïnstalleerd dan is deze stap overbodig, de oude schijf bevat immers nog een kopie van de gegevens. Is de interne schijf in meerdere partities verdeeld dan kunnen de persoonlijke gegevens redelijk veilig op een van de overige partities worden weggeschreven, maar ook dan is het verstandig de gegevens tevens op een extern medium veilig te stellen. Er zijn nog meer gegevens om veilig te stellen voordat de herinstallatie wordt uitgevoerd, denk bijvoorbeeld aan de instellingen (inclusief de wachtwoorden) van de e-mailaccount(s) en eventuele FTP-account(s). Denk ook aan de bezochte websites (inclusief inloggegevens), de instellingen van het draadloze netwerk, productsleutels van geïnstalleerde software en de drivers van de geïnstalleerde hardware. Op de pagina over het maken van een back-up van persoonlijke data is uitgebreide informatie over de opslaglocatie van de persoonlijke gegevens te vinden.

TIP: Is het niet meer mogelijk om Windows op te starten dan kan altijd nog worden geprobeerd de interne schijf (en dus ook de persoonlijke gegevens) te benaderen met een opstartbare CD/DVD/USB-stick (zoals Bart’s PE, Windows 7/8.1 PE). Het is echter praktischer om Windows eerst opnieuw te installeren op een nieuwe schijf om vervolgens de oude interne schijf als tweede schijf aan te sluiten. De gegevens kunnen dan direct van de oude naar de nieuwe schijf gekopieerd worden. De oude schijf kan natuurlijk ook nog worden uitgelezen door deze op een andere computer aan te sluiten.

Stap 2: Interne schijf partitioneren en formatteren

Naast enkele kleine ondersteunende partities bevat de interne schijf meestal slechts één partitie (de C:-schijf) met daarop het Windows-besturingssysteem, de geïnstalleerde software en alle persoonlijke gegevens. Ben je tevreden met deze partitie-indeling dan is het onnodig de interne schijf opnieuw tepartitioneren. Nadat de partitie tijdens de setup is geselecteerd om Windows op te installeren, worden alle nog aanwezige bestanden op de partitie met een (snelle) formattering automatisch verwijderd. Er is echter ook wat voor te zeggen om extra partities aan te maken. Door de persoonlijke gegevens op een aparte datapartitie te plaatsen (gescheiden van de systeembestanden), zijn deze namelijk overzichtelijker gearchiveerd, staan ze veiliger in het geval Windows niet meer wil opstarten, is het gemakkelijker om een back-up van de persoonlijke bestanden en/of een systeemback-up van Windows (zie stap 10) te maken én terug te zetten!

De ideale partitie-indeling

Het is verstandig om de partitie waar Windows op wordt geïnstalleerd, minimaal 120 GB groot te makenmaken (bij voorkeur liefst 250 GB). De resterende ruimte op de interne schijf kan voor andere doeleinden worden gebruikt, bijvoorbeeld een aparte partitie voor de persoonlijke data (bij voorkeur de D:-schijf, geformatteerd met het be-standssysteem NTFS). Ook is het handig en verstandig om een extra partitie aan te maken voor het wegschrijven van een systeemback-up van Windows. Onderstaand voorbeeld laat een mogelijke partitie-indeling zien in geval van een snelle SSD-schijf van 120 GB in combinatie met een relatief trage harde schijf van 2 TB (zie de indeling van je eigen pc via het Win-X startmenu).

Wanneer partitioneren?
Het aanpassen van de partitie-indeling kan vooraf, tijdens of na afloop van de setup:

• Vooraf aanpassen
  Voor het vooraf aanpassen van de partitie-indeling kan gebruik worden gemaakt van eenopstartbare CD/DVD/USB-stick met partitioneringssoftware.Hoewel dit meer flexibiliteit geeft (onder andere handig bij multiboot-systemen), gaat de voorkeur ernaar uit om het partitioneren tijdens de setup uit te voeren.
• Tijdens de setup aanpassen
  De Windows-setup biedt voldoende mogelijkheden om een eenvoudige partitie-indeling aan te maken. Tijdens de setup wordt gevraagd op welke partitie Windows moet worden geïnstalleerd. Dit is het moment om reeds aanwezige partities te verwijderen om vervolgens direct een nieuwe systeempartitie voor Windows aan te maken. Tijdens de setup hoeft alleen voor het besturingssysteem een partitie aangemaakt te worden, extra partities kunnen eenvoudig achteraf met Schijfbeheer worden toegevoegd (ook de schijfletters van de partities, DVD-spelers en kaartlezers kunnen achteraf nog worden gewijzigd).
• Achteraf aanpassen
  De Windows-partitie is ook achteraf aan te passen, in de praktijk stuit dat echter vaak op problemen. Het verkleinen van de Windows-partitie is niet zonder risico en de maximaal haalbare verkleining met Schijfbeheer stelt vaak teleur. Moet de partitie kleiner worden dan Schijfbeheer kan realiseren, dan zal een alternatieve partitioneringstool gebruikt moeten worden die (met behoud van gegevens) bestanden kan verplaatsen.

Stap 3: De setup van Windows doorlopen

Het veiligstellen van gegevens en het opnieuw partitioneren van de interne schijf wordt door veel gebruikers overgeslagen. De herinstallatie van Windows begint in dat geval direct bij stap 3: de setup van Windows. Om problemen tijdens de setup te voorkomen, is het verstandig eerst de externe hardware (zoals de printer, scanner, e.d.) los te koppelen voordat de setup wordt opgestart. Sluit de hardware na afronding van de setup stuk voor stuk weer aan om de bijbehorende drivers te installeren.

Standaard Windows-installatie versus een recoverysysteem

Het herinstalleren van Windows kan volgens twee principes: met een standaard installatie via een Windows-installatiemedium (DVD of USB) of met een door de fabrikant aangebracht recoverysysteem waarbij de computer wordt teruggebracht naar de fabrieksinstellingen. Hoewel een standaard installatie de meeste flexibiliteit biedt, heeft een recoverysysteem het voordeel dat de fabrieksinstellingen (inclusief de installatie van drivers, software en instellingen) in één handeling kunnen worden teruggezet. Er zitten echter ook nadelen aan een recoverysysteem: de installatiemogelijkheden zijn beperkt, onbekende instellingen worden automatisch doorgevoerd, er wordt een verouderde Windows 10-versie geïnstalleerd en veelal wordt er ook nog eens ongewenst software meegeïnstalleerd. Is de computer voorzien van een recoverysysteem, volg dan de aanwijzingen van de fabrikant.

Opstarten vanaf een Windows-installatiemedium (standaard installatie)

De setup van een standaard Windows-installatie is vrij eenvoudig: start de computer op vanaf de Windows-USB-stick of -DVD en bevestig met een druk op een toets de vraag of de computer moet opstarten vanaf dit medium. De setup wordt vervolgens automatisch gestart. Wil de computer niet opstarten vanaf het installatiemedium dan moet de opstartvolgorde (vastgelegd in de UEFI/BIOS-instellingen) eerst worden aangepast.

De setup

De setup van Windows kan zonder al te veel problemen stap voor stap worden doorlopen. Kies tijdens de setup voor de installatie van Windows en niet voor een reparatie van een bestaande Windows-installatie. Het is vervolgens vrij eenvoudig de interne schijf tijdens de setup opnieuw te partitioneren op het moment dat wordt gevraagd op welke partitie Windows moet worden geïnstalleerd.

Stap 4: Windows-updates en drivers installeren

Nadat Windows voor de eerste keer is opgestart, is het verstandig direct de Windows-updates te installeren. Windows Update kan worden gestart via Instellingen, onderdeel Bijwerken en beveiligen, sub Windows Update. Herstart Windows en herhaal dit proces, net zo lang totdat alle updates zijn geïnstalleerd. Hoewel steeds meer hardware door Windows wordt herkend, kan het zijn dat een gedeelte van de hardware drivers nog steeds ontbreekt. Deze hardware drivers kunnen normaal gesproken vanaf de bij de computer meegeleverde CD/DVD’s worden geïnstalleerd. De drivers kunnen echter beter worden gedownload vanaf de website van de fabrikant, zodat met zekerheid de meest recente drivers worden geïnstalleerd.

Stap 5: Windows afstellen en optimaliseren

Het besturingssysteem, de bijbehorende updates en de benodigde hardware drivers zijn inmiddels geïnstalleerd, maar eigenlijk moet het meest tijdrovende werk nog be-ginnen: het naar wens afstellen en optimaliseren van Windows. Door de instellingen aan de persoonlijke voorkeur aan te passen, kan het gebruikersgemak aanzienlijk wor-den verhoogd. Deze instellingen kom je tijdens het werken met de computer gaande-weg tegen, ze zijn dan ook niet in een uniform stappenplan vast te leggen. Het kost al gauw enkele dagen tot weken voordat de computer volledig naar wens is afgesteld. Gebruik hierbij de pagina’s over Windows 10 als leidraad en pas alleen tips toe die je begrijpt en in jouw situatie daadwerkelijk een toegevoegde waarde hebben!

Stap 6: Windows beveiligen

Standaard is de computer al beveiligd met Windows-beveiliging (een virusscanner en antimalware oplossing, de ingebouwde Windows firewall en de beveiligingsfeatures van de browser Microsoft Edg). Uit onafhankelijke tests blijkt dat de beveiliging van Windows inmiddels even goed werkt als de gratis beveiligingstools, maar wellicht wat minder gebruikersvriendelijk is. Zeker voor thuisgebruik is het dus niet nodig om alternatieve beveiligingssoftware te installeren. Daarbij komt dat de bekende commerciële pakketten vanwege de vele extra’s een belasting voor de systeembronnen zijn, waardoor de computer hinderlijk traag kan worden. Terwijl het maar de vraag is of die extra toeters en bellen echt iets toevoegen. Desondanks kan ik mij voorstellen dat je er alles aan wilt doen om de computer goed te beveiligen met een commerciële of gratis scanner, je weet immers nooit of de beveiliging van Windows in de toekomst steken zal laten vallen.

TIP: Voordat wordt geïnvesteerd in een commercieel beveiligingspakket is het verstandig eerst de website van de internetprovider te raadplegen! Sommige internetproviders bieden hun klanten namelijk gratis een dergelijk beveiligingspakket aan.

Stap 7: Apps en programma’s installeren

Nu Windows optimaal is afgesteld en de beveiliging is gewaarborgd, kunnen apps (Windows 8/10) en programma’s worden geïnstalleerd. Meestal gaat het dan om een office-pakket en de bij de hardware geleverde software zoals scannersoftware, printersoftware, fotobewerkingssoftware, e.d. Installeer in deze fase alleen de software die in de toekomst met zekerheid gebruikt zal worden, eventueel bijgewerkt naar de laatst beschikbare versie. Het testen van software kan men beter uitstellen totdat alle stappen van dit stappenplan zijn afgerond zodat bij het ontstaan van onverwachte problemen een systeemback-up kan worden teruggezet. Er zijn legio interessante (gratis!) softwarepakketten waaraan je veel plezier kan beleven. De interessantste gratis softwarepakketten die eigenlijk niet op je computer mogen ontbreken, worden elders op deze website nader belicht.

Stap 8: Veiliggestelde persoonlijke gegevens terugplaatsen

De volgende stap is het terugplaatsen van de persoonlijke gegevens naar de bij de gebruikersaccounts behorende opslaglocaties. Dat kan de oorspronkelijke opslaglocatie zijn, maar (zoals in stap 2 aangegeven) is het verstandiger de persoonlijke gegevens permanent te scheiden van de bestanden van het besturingssysteem door gebruik te maken van een aparte datapartitie. Hoe dat in zijn werk gaat (en de problemen die zich daarbij kunnen voordoen) wordt besproken op de pagina over het verplaatsen van de persoonlijke bestanden naar een datapartitie.

Stap 9: Overbodige bestanden opruimen

Zijn er geen noemenswaardige problemen meer met de nieuwe Windows-installatie dan wordt het tijd om de overbodige bestanden te verwijderen, zoals die voor Windows Update, de tijdelijke internetbestanden en installatiebestanden. Op de pagina over Schijfopruiming is uitgebreid te lezen welke bestanden kunnen worden verwijderd.

Stap 10: Systeemback-up maken

Met het doorlopen van stappen 1 t/m 9 is de herinstallatie van Windows afgerond. Het zou echter zonde zijn van de geïnvesteerde tijd wanneer zich onverhoopt een onoplosbaar probleem voordoet waardoor je genoodzaakt bent de gehele procedure nogmaals te doorlopen! Door ter afronding een systeemback-up te maken, kunnen de met bloed, zweet en tranen uitgevoerde handelingen definitief worden veiliggesteld. Dankzij deze systeemback-up kan Windows in geval van problemen altijd weer moeiteloos worden teruggezet naar de geoptimaliseerde, virusvrije situatie. Natuurlijk zouSysteemherstel in dergelijke gevallen ook uitkomst kunnen bieden, deze functie heeft echter de vervelende eigenschap op kritische momenten dienst te weigeren. Daarmee wordt meteen het grootste voordeel van een systeemback-up duidelijk: het werkt altijd en het geeft altijd hetzelfde resultaat!

Voor het maken van een systeemback-up is het niet noodzakelijk gebruik te maken van commerciële software, er zijn voldoende gratis alternatieven beschikbaar. Hoewel ik het gebruik van een aparte back-uppartitie adviseer, is dit niet noodzakelijk, de systeemback-up kan ook naar een (via het netwerk of USB-kabel aangesloten) externe schijf worden weggeschreven. Zie de pagina over het maken van een systeemback-up om te zien hoe dat in zijn werk gaat (en welke problemen zich daarbij kunnen voordoen).